سایت آوای وزمتر

ویژه ی «جشن مهرگان» هاتف منتشر شد

اشاره:

جشن مهرگان همانند نوروز باستانی ایرانیان عزیز است و مقدس. به همان مقدارکه نوروز برای ایرانیان قابل ارزش است جشن مهرگان نیز بزرگ شمرده شده است. گفته اند نزدیک به دو سه هزار سال است که رسمن در تقویم های گوناگون و گاهشماری های کُهن از آن یاد شده است . این جشن مطابق تقویم ها از 16مهر شروع و21مهر پایان می یابد.

جشن مهرگان که متعلق به همه ی اقوام ایرانی است ،  باید همچون نوروز گرامی داشته شود و خوشبختانه با تاریخ روشنی که دارد کم و بیش گرامی داشته می شود و به همین منظور سال هاست هفته نامه ی وزین و تأثیر گذارهاتف در استان گیلان به مدیریت سردبیر نام آشنایی که امروز چهره ی جهانی به خود گرفته ـ البته با مساعدت دانشمند پرآوازه ی گیلانی استاد سید حسین ضیابری سیدین ، با ویژه هایی چشمگیر پاس داشته می شود .

خوشبختانه امسال نیز همانگونه که در تصویر لوگوی نشریه پیداست (انتشار، هفته ی گذشته که تاریخ سه شنبه 16مهرماه 1394 در سرلوحه ی خود دارد) با ویژه ای متین و مانا و با یادداشتی از سردبیر محترم سرکار خانم نسرین پورهمرنگ آمده است :« مهرگان به مانند نوروز هنگامه ی اعتدال است . اعتدال در گرما و سرما، روشنایی و تاریکی ، نرمی و سختی ، رنگ و بی رنگی ، طعم و لذت ، ... تا یادآوری نماید که هم باز زایی طبیعت در هنگامه ی نوروز و هم جشن آفرینش در گاه مهرگان از قدمگاه اعتدال پای به بیرون گشاده است . اگرچه از اعتدال درون به جلوه گری بیرونی مسیری طولانی نهفته است ؛ اما مگر می شود آفرینش و جلوه گری هایش بدون پیمایش مسیر طولانی و راه بی بازگشت به انجام رسد؟!...

مهرگان یاد آور آن است که اعتدال به سامان ترین مبنایی است که طبیعت از آن بهره مند است و هرکجا که از این اعتدال خارج شود ثمره ی بی اعتدالی اجتماع انسان هاست که نصیبش بدون حساب و کتاب بر سر اجتماع های انسانی فرود می آید. مهرگان آموزه ی عدل و اعتدال است به جامعه های انسانی و تولد مهر (خورشید) در نخستین روز از جشن مهرگان (16مهرماه) یادآور نیاز مردمان به مهرورزیدنی بی دریغ به یکدیگر است . همانگونه که خورشید بدون دریغ بر سر همگان می تابد؛ چنینن تابیدنی بی محابا ، فراهم آورنده ی مهمترین نیاز زندگی انسان هاست ؛ مهرو دوستی.»

البته این شماره ی هاتف مقالاتی نیز در زمینه ی جشن مهرگان به چاپ رسانده ، از جمله مقاله ی علمی سرکار خانم زهراکاظمی تحت عنوان «مهرگان ؛ جشن رسمی مردم تاجیکستان»که از اهمیت ویژه ای برخوردار است و ما نیز به پاسداشت این جشن کُهن ایرانی مقاله ی مورد نظر را تقدیم علاقه مندان می نماییم:

مهرگان ؛ جشن رسمی مردم تاجیکستان

زهرا كاظمي

در اواخر دهه هشتاد میلادی بنیاد فرهنگ تاجیکستان برای نخستین بار پس از هفتاد سال تسلط حکومت شوروی سابق ، جشن مهرگان را در ورزشگاه شهر دوشنبه برگزار کرد.پس از آن در سال 1388جشن مهرگان به صورت رسمی در تقویم این کشور ثبت و به عنوان یکی از جشن های ملی در آمد. از آن موقع هر ساله به مناسبت جشن مهرگان آیین های زیبا و با شکوهی در شهرهای مختلف این کشور همزبان و هم فرهنگ ما برگزار می شود و مردم این کشور با پخت شیرینی ، پوشیدن لباس های رنگارنگ و نواختن موسیقی و اجرای نمایش های آیینی به بزرگ داشت این جشن اعتدال پاییزی می پردازند.

البته به گفته ی محققان از آنجایی که اقتصاد اصلی تاجیکستان بر پایه ی کشاورزی است ، احتمال اینکه جشن مهرگان در سال های آینده به جشن اصلی این کشور تبدیل شود وجود دارد. چون همانطور که می دانید مبنای اصلی جشن مهرگان شکرگزاری کشاورزان به درگاه خداوند پس از دروی محصولاتشان و به نوعی جشن خرمن می باشد. در بسیاری از نقاط آب و هوایی پایان فصل تابستان پایان فصل کشاورزی است ، اما در بعضی نقاط برای بعضی از محصولات فصل پاییز در واقع شروع فصل زراعی جدید است .

آنچه مهم است اینکه اعتدال پاییزی بهترین هنگام برای انبار کردن و جابه جا کردن محصولات به ثمرنشسته و آماده کردن زمین ها برای کشت پاییزه است . از اینرو هنگامه ی جشن مهرگان در فاصله ی 16تا 21مهرماه زمانی مناسب برای برپایی جشن های شکرگزاری و دروی محصول و هدیه کردن بخشی از آن به نیازمندان است .

در جشنواره هایی که نیز در شهرهای تاجیکستان به همین مناسبت برگزار می شود نمایشنامه های کوچک تئاتری از زندگی و فعالیت کشاورزان ، بازی های ورزشی و کنسرت اجرا می شود.

در نمایشگاه های مختلف نیز انواع میوه و سبزیجات ، کنسرو و آب میوه و تجهیزات کشاورزی به معرض تماشا گذاشته می شود . به اعتقاد کارشناسان بخش کشاورزی در تاجیکستان احیا شدن جشن مهرگان ممکن است توجه جامعه را به مشکلات بخش کشاورزی جلب کند. از همین رو بود که دولت تاجیکستان در سال 1388 باصدور مصوبه ای جشن مهرگان را جزو جشن های رسمی این کشور قرارداد.

مردم تاجیکستان در دوره ی طولانی سلطه ی حکومت کمونیستی اتحاد جماهیر شوروی از برپایی جشن مهرگان ، نوروز، سده و... به بهانه ی مذهبی بودن این جشن ها محروم بودند. تنها پس از فرو پاشی سلطه ی حکومت کمونیستی و بازیابی استقلال این کشورها بود که مردمانشان فرصت یافتند بر طبق آداب  و رسوم کهن خود عمل کنند. گلرخسار ، شاعر سرشناس تاجیک و رئیس وقت بنیاد فرهنگ تاجیکستان در مورد ضرورت احیای این جشن چنین گفت:"هر جشن و آیین که جوابگوی تقاضا و نیازهای ملت نیست ، حتماً از بین می رود. در ظرف بیش از سه هزارسال زنده ماندن مهرگان این نشانه آن است که مردم آریایی نژاد به احیای این جشن احتیاج دارند . وقتی بنیاد فرهنگ تاجیکستان در اواخر دهه 1980 مهرگان را در ورزشگاه شهر دوشنبه تجلیل کرد ، روشن شد که مردم تا چه حد برای احیای عرف و عادت و رسم و آیین های باستانی خود تشنه است."

از آنجایی که مهرگان به زمین ، کشت و کار، جمع آوری حاصل و کشاورز پیوند دارد، این جشن در تاجیکستان از اواخر ماه سپتامبر(شهریور) تا اواخر ماه اکتبر(مهر) برگزار می شود.

البته بر پایی جشن مهرگان در تاجیکستان سابقه ای چند هزارساله دارد . شواهد برجای مانده حکایت از آن دارد که حداقل از دوره ی سامانیان به اینسو مردم این دیار مهرگان را جشن می گرفتند. فرازو نشیب های تاریخی این کشور سبب شد تا در دوره هایی برپایی این جشن کمرنگ شود و یا به فراموشی سپرده شود ، اما مردم شناسان با بررسی شواهد آیین های برجای مانده در زندگی روزمره ی مردم این دیار اذعان می دارند که بقایای این جشن هیچگاه به تمامی به فراموشی سپرده نشد.

در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی در فصل پاییز ، بخصوص در ماه اکتبر تاجیکان آسیای میانه پس از جمع آوری محصول خود با شادی و نشاط به برپایی آیین های شکرگزاری اقدام می کردند و جشن های باشکوهی بر پا می شد.

به روایت افراد کهنسال تر مردم در گذشته پس از جمع آوری محصول در مهمان خانه ها چمنزارها و دامن طبیعت و در بازارها به جشن و پایکوبی می پرداختند . از محصول خود غذای ضیافت و نذری درست می کردند و بین درو همسایه توزیع می کردند.

همچنین مردم به سرودخوانی ، مداحی (قصه خوانی) ، طرف بازی (یک نوع بازی با آتش) غرغرک بازی ، موشک های کاغذی ، خرتازی، تگلجنگ بازی و مانند آن می پرداختند انواع غذاها ، حلواها و نان ها پخته و آماده می شد . چایخانه ها نیز به توزیع چای بین مردم می پرداختند .

پژوهنده ی تاجیک رشید قادراُف در کتاب خود "نظری به فلکلور تاجیکان ولایت قشقه دریا" در باره ی گردشگری ها (سیرها) سخن رانده ، از جمله در باره ی "سیرمزار" یادآور می شود که در فصل پاییز برگزار می شد.جشن سیر و گشت ها در پاییز که مهرگان را به یاد می آورد، در بخارا ، سمرقند، پنجکنت، استروشن، خجند، کولاب ، حصار، بایسون و منطقه های دیگر تاجیک نشین  آسیای مرکزی در آخر سده نوزده و اوایل سده 20 میلادی برگزار می شد و حالا نیز نشانه های آن از بین نرفته است .

در زمان اتحاد جماهیرشوروی، مردم اجازه ی برپایی جشن مهرگان را نداشتند اما در برخی روستاهای نواحی آسیای میانه این جشن با عنوان «عیدحاصلات»با شادی و نشاط برگزار می شد . روستاییان با نواختن سرنا و کرنا و گستردن سفره های بزرگ به استقبال فصل پاییز می رفتند . همه همسایه های هر روستا از حاصل مزرعه ی  خود انواع غذاها و شیرینی های رنگارنگ را پخته و بر سر سفره ی مشترک می گستردند و همه ی اهالی روستا در کنار هم بر خوان رنگارنگ مهرگان جمع می شدند و به جشن و شادی می پرداختند.

با به رسمیت شناخته شدن جشن مهرگان توسط دولت در طول برگزاری جشن مهرگان ، جشن های خربزه ، کدو ، عسل و دیگر محصولات کشاورزی برگزار می شود. این جشن ها بر پایی نمایش های سنتی جلوه ای خاص پیدا می کنند.

از سال 88 به این سو از یازدهم ماه سپتامبر تا اواخر ماه نوامبر ، برنامه های دولت افغانستان برای برگزاری جشن مهرگان انجام می شود . گروههای رقص و موسیقی با برپایی رقص و ترانه در روستاها ، نواحی و شهرهای مختلف تاجیکستان برای برپایی جشن فراخوان می دهند . کودکان مدارس و دانشجویان دانشگاه ها با اجرای تئاترهای خیابانی به کم گروههای موسیقی می روند و گروه های هنری مختلف در میادین شهر و کوچه و خیابان به اجرای برنامه های هنری می پردازند.

در کنار این برنامه های نمایشی ، برپایی نمایشگاه های متعدد محصولات کشاورزی به مردم این امکان را می دهد تا برای زمستان خود آذوقه ی لازم را به قیمت ارزان خریداری نمایند.

بر پایی محفل های رقص و سرود ، مشاعره ، نمایش های عروسکی و بازی های محلی از دیگر برنامه هایی است که طی بر پایی جشن مهرگان در شهرها و روستاهای تاجیکستان برگزار می شود . باغ های تفریحی شهر دوشنبه نیز با آذین بندی های خاص خود پذیرای انبوه گردشگران جشن های ویژه ی مهرگان در این کشور می باشند.